الجرح و التعدیل (کتاب)الجرح و التعدیل، از مهم‌ترین کتاب‌ها در دانش جرح و تعدیل ، تألیف ابن ابی‌حاتم رازی (متوفی ۳۲۷) است. ۱ - چارچوب اصلی کتاب الجرح و التعدیلچارچوب اصلی کتاب برگرفته از التاریخ الکبیر ابوعبداللّه محمد بن اسماعیل بخاری است. [۱]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّ التاریخ، ج۱، ص۲۲۰، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت، بی‌تا.
[۲]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۱، ص‌ط ـ یا، مقدمه عبدالرحمان معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
[۳]
رفعت فوزی عبدالمطلب، ابن‌ابی‌حاتم الرازی و اثره فی علوم الحدیث، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۹۱، قاهره ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
بخاری در کتاب خود غالباً به ذکر نام افراد بسنده کرده و به تعدیل یا جرح آنان نپرداخته است.
۲ - تفاوت‌های کتاب الجرح و التعدیل با کتاب بخاریابن ابی‌حاتم علاوه بر گردآوری اقوال و آرای عالمان در باب جرح و تعدیل راویان ، نام بسیاری از آنان را که در کتاب بخاری نیامده، ذکر کرده است. [۴]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۱، ص‌ط ـ یا، مقدمه عبدالرحمان معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
ابن ابی‌حاتم در کتاب خود از آرای کسانی همچون شُعبَة بن حَجّاج (متوفی۱۶۰)، سُفیان ثَوری (متوفی ۱۶۱)، یحیی بن سعید قَطّان (متوفی ۱۹۴)، عبدالرحمان بن مهدی (متوفی ۱۹۸)، یحیی بن مَعین (متوفی ۲۳۳)، علی بن مَدینی (متوفی ۲۳۴) احمد بن حنبل (متوفی ۲۴۱)، ابوزُرعه رازی (متوفی ۲۶۴) و پدرش، ابوحاتم رازی (متوفی ۲۷۷)، بهره برده است. [۵]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۱، ص‌یا ـ یب، مقدمه عبدالرحمان معلمی یمانی حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
در مواردی که نقل‌قول باواسطه است، ابن ابی‌حاتم سلسله اِسناد خود را تا راوی اول ذکر کرده [۶]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۱، ص‌یا ـ یب، مقدمه عبدالرحمان معلمی یمانی حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
و در جاهایی به داوری در‌باره برخی معاصرانش پرداخته است. [۷]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۱۴۰، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا (.
[۸]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۴، ص۱۹۴، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
[۹]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۸، ص۱۹۴، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
[۱۰]
رفعت فوزی عبدالمطلب، ابن‌ابی‌حاتم الرازی و اثره فی علوم الحدیث، ج۱، ص۳۵۱ـ۳۶۹، قاهره ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۳ - طریق تدوین کتاب جرح و تعدیلترتیب کتاب الفبایی است و بر اساس حرف اول نام راویان، و در مواردی که اشخاصِ هم‌نام بسیاری وجود داشته‌اند، بر اساس حرف اول نام پدرشان مرتب شده است. [۱۱]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۸۳: باب من یسمّی ابراهیم، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
در پایان هر نام، یک باب به کسانی اختصاص دارد که نام پدرشان مشخص نیست. [۱۲]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۱۴۹: باب تسمیه ابراهیم الذین لاینْسَبون، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
در پایان هر حرف، نام‌هایی که فقط یک مصداق دارند در بابی مستقل ذکر شده‌اند. [۱۳]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۳۴۳، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
در بخش پایانی کتاب، [۱۴]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۹، ص۳۱۵، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
نام افرادی آمده که به نام پدر یا برادرشان یا به کنیه مشهور بوده‌اند، یا اینکه نه نام خودشان مشخص بوده نه نام پدرشان، و نیز نام یک تن ذکر شده که خودش شناخته شده اما پدرش ناشناخته است. با وجود این، نظم کتاب به گونه‌ای نیست که نام‌ها به سهولت قابل دستیابی باشند، ازاین‌رو فهرست‌هایی برای آن تنظیم شده است، از جمله فهرس الجرح و التعدیل از بَسْیونی زَغلول که در ۱۴۰۸ به همراه خود کتاب در بیروت چاپ شد و فهرستی دیگر از محمدصالح بن عبدالعزیز مراد. [۱۵]
محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی و محمد خیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف المطبوعة القدیمة و الحدیثه، ج۲، ص۵۹۵، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
۴ - تعداد راویان ذکر شده در کتاب جرح و تعدیلالجرح و التعدیل در بر گیرنده نام بیش از هجده هزار راوی، است، ولی سلمان باشاران به خطا این رقم را ۰۴۰، ۱۶ ثبت کرده است. ابن ابی‌حاتم، به منظور جامعیت بخشیدن به کتاب، افراد بسیاری را، بدون جرح یا تعدیل ایشان، برشمرده است به امید آنکه در آینده حکمی در‌باره آنان بیابد و بر مطالب کتاب بیفزاید. [۱۶]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۳۸، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
برخی این فقدانِ حکم را دالّ بر توثیق راوی دانسته‌اند. [۱۷]
محمود عبدالحی لکنوی، الرفع و التکمیل فی الجرح و التعدیل، ج۱، ص۲۳۰ـ ۲۴۸، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۵ - وجود اشتباهاتی در کتاب مذکورباتوجه به حجم گسترده کتاب و به‌رغم دقت و وسواس مؤلف، اشتباهاتی به آن راه یافته که مصحح کتاب، عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، برخی از آن‌ها را ذکر کرده است. [۱۸]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۱، مقدمه، صیز ـ یج، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
مؤلف در مقدمه کتاب [۱۹]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۳۷ـ۳۹، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا .
به تبیین درجات راویان و اقسام آنان از نظر جرح و تعدیل پرداخته و حماده [۲۰]
فاروق حماده، المنهج الاسلامی فی الجرح و التعدیل: دراسة منهجیة فی علوم الحدیث، ج۱، ص۲۴۸، رباط ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
این‌گونه تقسیم‌بندی را بدیع دانسته است. به دلیل اهمیت این کتاب، تراجم‌نویسانِ بسیاری از آن مطالبی نقل کرده‌اند که از آن جمله‌اند: خطیب بغدادی، [۲۱]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام، ج۳، ص۳۱۳.
ابن ماکولا، [۲۳]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف من الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۲۹۳، چاپ عبدالرحمان‌بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۱ـ۱۴۰۶/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۶.
[۲۴]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف من الاسماء و الکنی و الانساب، ج۲، ص۴۰، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۱ـ۱۴۰۶/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۶.
[۲۵]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف من الاسماء و الکنی و الانساب، ج۲، ص۴۹۷، چاپ عبدالرحمان‌بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۱ـ۱۴۰۶/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۶.
سمعانی، [۲۶]
سمعانی، الانساب، ج۱، ص۸۳.
[۲۷]
سمعانی، الانساب، ج۱، ص۹۶.
[۲۸]
سمعانی، الانساب، ج۵، ص۵.
ابن عساکر، [۲۹]
ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵، ص۱۶۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
[۳۰]
ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۹، ص۲۴۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
ابن نقطه، [۳۱]
ابن نقطه، تکملة الاکمال، ج۲، ص۸۳، چاپ عبدالقیوم عبدرب النبی، مکه ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
[۳۲]
ابن نقطه، تکملة الاکمال، ج۲، ص۳۱۷، چاپ عبدالقیوم عبدرب النبی، مکه ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
[۳۳]
ابن نقطه، تکملة الاکمال، ج۳، ص۲۲۳، چاپ عبدالقیوم عبدرب النبی، مکه ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
مِزّی، [۳۴]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی‌اسماء الرجال، ج۱، ص۱۵۲، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
ذهبی [۳۵]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲، ص۳۳۵.
[۳۶]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۳، ص۴۵۵.
و ابن حجر عسقلانی. [۳۷]
ابن حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، ج۱، ص۵۷۸، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
[۳۸]
ابن حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، ج۸، ص۳۶۲، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
مؤسسه دایرة المعارف العثمانیه در حیدرآباد دکن، الجرح و التعدیل را به همراه تقدمة المعرفه، که دیباچه و مدخلی بر آن محسوب می‌شود و در آن عالمان جرح و تعدیل معرفی شده‌اند، در نُه جلد و در فاصله سال‌‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۳/ ۱۹۴۱ـ۱۹۵۳ چاپ کرده است. [۳۹]
فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۱، ص۳۵۳، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ،بی‌تا . (۲) ابن حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲. (۳) ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱. (۴) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف من الاسماء و الکنی و الانساب، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۱ـ۱۴۰۶/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۶. (۵) ابن نقطه، تکملة الاکمال، چاپ عبدالقیوم عبدرب النبی، مکه ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸. (۶) فاروق حماده، المنهج الاسلامی فی الجرح و التعدیل: دراسة منهجیة فی علوم الحدیث، رباط ۱۴۰۹/۱۹۸۹. (۷) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام. (۸) ذهبی، تاریخ الاسلام. (۹) رفعت فوزی عبدالمطلب، ابن ابی‌حاتم الرازی و اثره فی علوم الحدیث، قاهره ۱۴۱۵/۱۹۹۴. (۱۰) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّ التاریخ، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت، بی‌تا. (۱۱) فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۱، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۲) سمعانی، الانساب. (۱۳) محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی، و محمد خیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف المطبوعة القدیمة و الحدیثه، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵. (۱۴) محمود عبدالحی لکنوی، الرفع و التکمیل فی الجرح و التعدیل، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷. (۱۵) یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی‌اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۱۶) TDVIA , sv "el-Cerh ve't - Ta ـ dîl (by Selman Basaran) ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «الجرح و التعدیل»، شماره۴۶۱۸. رده‌های این صفحه : رجال | کتب رجالی اهل سنت
|